جاذبه های گردشگری بیرجند

 

 بیرجند نگین کویر

 

 

 


بیرجند در شرق ایران و در مرکز استان خراسان جنوبی، در میان دره‌ای بزرگ و در 486 کیلومتری مشهد قرار دارد.

برای اولین بار نام بیرجند در اسناد مکتوب معجم البلدان قرن هفتم هجری قمری آمده است که این شهر را زیباترین بلدیه قهستان معرفی کرده است، همچنین سیاحان و مورخانی چون مارکوپلو، یاقوت حموی، مقدسی حمدالله مستوفی و حافظ ابرو در کتاب‏های خود از این شهر به نوعی یاد نموده‏اند.

نام اصلی این شهر از دیرباز بیرجند بوده که به صورت‌های بیرجند، برجن، برکند و بیرگند نیز در نوشته‌ها و فرهنگ‌نامه‌ها آمده است. بیرجند مرکب از دو جزء "بیر" و "جنداست که هردو بخش آن در پارسی باستان واژه‏ای مستقل و دارای معنا و مفهوم اساطیری وتاریخی می­باشد که این دو جزء هم معنی " شهر طوفان" یا "شهر صاعقه" را می­دهد.

کشفیات اخیر باستان شناسی در منطقه بیرجند حاکی از این است که نواحی مربوطه مزبور علاوه بر اینکه محل سکونت یا معبر انسان ها در پیش از تاریخ بوده ردپای قوم ساگارتی یکی از اقوام کوچ نشین پارسی را نیز در خود به یادگار گذاشته است.که نمونه بارز آن کهن­ترین اثر کشف شده بیرجند به نام سنگ نگاره لاخ مزار کوچ می­باشد که برآن نقوشی پیش از تاریخ، علائم پیکتوگراف یا تصویری و کتیبه ها و نقوش ساسانی حکاکی شده که علاوه برآن کتیبه های خط عربی نیز قسمتی از نگاره های سنگ را به خوداختصاص داده است.

قرائن و شواهد نشان دهنده این است که آبادانی و رونق شهر بیرجند از دوره صفویه به بعد بوده است که تقریبا تا اواسط دوره قاجاریه معماری و بافت هماهنگی را در برداشته است.
یادمان های تاریخی بی شمار در این شهرنشانگر خانه های گلی و گنبدی شکل، کوچه های پیچ در پیچ و سابات ها که حکایت از دفاع در برابر دشمن بیگانه و یا مبارزه با توفان شن دارد.
کاروانسراهای پرجنب و جوش، قراول خانه های بیدار می باشد. با توجه به همه این عوامل بر شناخت گذشته شهر با عناصری چون میدان های کوچک، آب انبارهای قدیمی،مساجد و حمام های عمومی میسر می گردد که روی هم رفته شهر بیرجند دارای 19 محله معتبر و مهم بوده است.

احداث بناها در مجتمع شهریحالتی هماهنگ دارد که در اکثر آنها میان سرا، هشتی، سردرهای تزئینی و ساده، پیشطاق و سکوهای دو طرف سردر بکار رفته است که از اجزاء دیگر معماری می توان به بادگیر و گنبد کلاه فرنگی و بخش مهم بنا یعنی حوض خانه اشاره نمود.

 

جاذبه های گردشگری بیرجند

 

1-مبدأ سفر: بيرجند

 

مقصد سفر: روستاي چنشت

 

مسیرسفر: بيرجند- مزاركاهي- روستاي چنشت

 

فهرست جاذبه های گردشگری این مسیر : امامزاده بي بي زينب خاتون- روستاي چنشت- غارهاي زيبا- امامزاده سيد حامد علوي .

 

2-مبدأ سفر: بيرجند

 

مقصد سفر: روستاي درميان

 

مسیرسفر: بيرجند- اسديه- روستاي درميان

 

فهرست جاذبه های گردشگری این مسیر : بناهاي تاريخي محور بيرجند- شهر باستاني اسديه- قلعه تاريخي فورگ- روستاي فورگ- روستاي درميان .

 

 

 

3-مبدأ سفر: بيرجند

 

مقصد سفر: قاين

 

مسیرسفر: بيرجند- قاين

 

فهرست جاذبه های گردشگری این مسیر : جاذبه هاي تاريخي و طبيعي .

 

4-مبدأ سفر: بيرجند

 

مقصد سفر: روستاي خور

 

مسیرسفر: بيرجند- خوسف- روستاي خور

 

فهرست جاذبه های گردشگری این مسیر : شهر خوسف- آرامگاه ابن حسام خوسفي- روستاي خور .

 

5-مبدأ سفر: بيرجند

 

مقصد سفر: روستاي ماخونيك

 

مسیرسفر: بيرجند- سربيشه- روستاي ماخونيك

 

فهرست جاذبه های گردشگری این مسیر : روستاي تاريخي ماخونيك- معادن بازالت سربيشه .

 

6-مبدأ سفر: بيرجند

 

مقصد سفر: كريمو

 

مسیرسفر: بيرجند- سرايان- منطقه ييلاقي مصعبي و كريمو

 

فهرست جاذبه های گردشگری این مسیر : بناهاي تاريخي شهر سرايان- كاخك و روستاهاي زيباي مصعبي و كريمو- امامزاده سلطان كريم شاه- امامزاده مصيب .

 

نقاط دیدنی شهرو حومه بیرجند :

 

آب انبار حاج ملک – مقبره آیتی – مصلای مسجد جامع خوسف – باغ و عمارت امیر آباد – آبشار چهارده – خانه فرهنگ – خانه علوی – آرامگاه حسان الدوله – حسینه نواب – بند دره بیرجند – بازار بیرجند – موزه باستان شناسی و مردم شناسی – مسجد جامع – ارگ کلاه فرنگی- آرامگاه حکیم ابوحامد – قلعه پایین- عمارت اکبریه – حسینیه شوکتیه – غار چنشت – مسجد جامع هندوالان – باغ و عمارت تاریخی شوکت آباد – آرامگاه ابن حسام خوسفی – عمارت و باغ رحیم آباد – مدرسه شوکتیه .

 

 

 

قلعه تاریخی بیرجند

 

 

قلعه بیرجند قدیمی ترین بنای تاریخی شهر بیرجند و یادگاری از دوره صفویه است که بر روی تپه های مرتفع ماهواره ای غرب این شهر بنا شده و کاربرد نظامی داشته است.این قلعه از دوره صفویه تا قاجاریه مردم بیرجند را در مقابل تهاجم دشمنان به ویژه ترکمن‌ها و ازبک‌ها محافظت می کرده است.

 

مجموعه عمارت و باغ کلاه فرنگی

 یکی از بناهای تاریخی بیرجند است این بنا در شش طبقه به شکل زیگورات ساخته شده که از شش طبقه بنا تنها دو طبقه آن قابل کاربری است و بقیه طبقات تنها به منظور فرم بخشی ساخته شده‌اند. در مرکز این بنا که محل حکمرانی حسام الدوله بوده و زمان ساخت آن به دوره زندیه بر می شود حوض خانه با ویژگی‌های معماری جالب توجهی وجود دارد که در حال حاضر استانداری خراسان جنوبی در مجاورت این بنا قرار دارد.

 

 

 

این مجموعه شامل باغ عمارت سردر ورودی ، اصطبل ، حمام ، خمخانه، بخش اداری، تالار تشریفات ، استخر وغیره است.

قدیمی ترین بخش این مجموعه در شرق آن واقع است که در زمان حشمت الملک در دو طبقه ساخته شده و اکنون به کتابخانه و معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی اختصاص داده شده است. بخش مرکزی که از لحاظ معماری جالب ترین بخش مجموعه است در دو طبقه ساخته شده و اکنون به عنوان موزه های باستان شناسی و مردم شناسی استفاده می‌شود. آخرین بخش مجموعه که با عنوان بخش اداری ساخته شده درغرب مجموعه قرار دارد و شامل یک راهروی طویل با اتاق هایی در دو طرف است.

 

 

مدرسه شوکتیه

 

 

مدرسه شوکتیه در داخل بافت قدیمی شهر بیرجند قرار دارد که تک ایوانی بوده و هشتی، دهلیز، ایوان رفیع، حیاط، حجره های دور تا دور حیاط شاه نشین و حمام از متعلقات این بنا است. سر در ورودی بنا دارای طاق جناغی با تزئینات مقرنس می‌باشد. بنای شوکتیه در سال 1312 قمری به منظور برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم ساخته شد و در سال 1326 ه.ق اولین مدرسه جدید بیرجند در آن تاسیس شده است.

 

عمارت رحیم آباد

 

باغ و عمارت رحیم آباد دارالحکومه اسماعیل خان شوکت الملک در حدود سال 1315 قمری بوده است که دارای باغ، انبار، بنای ورودی، استخر وعمارت اصلی است، ویژگی مهم این بنا، تزئینات زیبای آن است که شامل آیینه کاری‌ها وگچبری های بسیار زیبایی با نقش سردیس حیوانات، گل وگیاه و نقوش اسلیمی است. این حسینیه که به فرمان امیرزاده خاتون ملقب به بی بی نواب یکی از بانوان خاندان خزیمه علم ساخته شده است، به شیوه دو ایوانی است و مهمترین عناصر معماری آن عبارتند از سردر ورودی، فهشتی، صحن، دو ایوان و اتاقهای متعدد، تزئینات این بنا شامل مقرنس کاری، رسمی بندی، کتیبه های گچی و گچبری های اسلیمی و گل و گیاه است. این خانه تاریخی در خیابان پاسداران شهر بیرجند جای گرفته است.این بنا به پهنای ۲۷۴۴ متر مربع زیر بنا،امکانات آب،برق،جاده دسترسی،گاز،تلفن و مجوز قانونی آماده بهره برداری می باشد. از جاذبه های پیرامون بنا، باغ و عمارت اسکویه و باغ و عمارت شوکت آباد را میتوان نام برد.

 

بند دره

 

 

این بنا در دوره قاجار در زمان حکمرانی امیر حشمت ‌الملک علم ساخته شده است. بند یا سد تاریخی دره بنایی است عظیم از سنگ، آجر و ملات ساروج که بر مسیر سیلابی در رشته کوه باقران احداث شده است. این بنا با 31 متر طول تاج، سه تا پنج متر عرض تاج و حدود 13 متر ارتفاع مهم ‌ترین بند تاریخی در بیرجند محسوب است. ردپای حیوانات ماقبل تاریخ در بیرجنداین خانه تاریخی در خیابان پاسداران شهر بیرجند جای گرفته است.این بنا به پهنای ۲۷۴۴ متر مربع زیر بنا،امکانات آب،برق،جاده دسترسی،گاز،تلفن و مجوز قانونی آماده بهره برداری می باشد.از جاذبه های پیرامون بنا، باغ و عمارت اسکویه و باغ و عمارت شوکت آباد را میتوان نام برد. توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی خراسان جنوبی و با تایید مقامات ذی صلاح علمی ردپای حیوانات عظیم الجثه مربوط به 30 تا 50 میلیون سال سال قبل به روی لایه های موسوم به فلیش بر روی صخره های مربوط به دوران سوم زمین شناسی و به صورت حفره های بیضی شکل شناسایی شده است، این رد پاها در سال 1377 کشف شده اند.

 

بند امیرشاه

 

بند تاریخی و زیبای امیر شاه در فاصله دو كیلومتری جنوب غرب بیرجند و در داخل رشته كوه باغران بنا شده است . این سد از سازه های آبی متعلق به دوره قاجار است ، این سد در دوره قاجار و زمان حكمرانی حشمت الملك علم بنا شده است.

بند امیر شاه از نظر ساختمانی ، هم می‌تواند جزو سدهای قوسی و هم پایه‌ای محسوب شود؛ چرا كه بدنه قوسی این سد در وسط دارای دو پایه یا پشت بند است كه دیواره را در مقابل فشار آب مخزنحمایت می‌كند. این بنا در ادوار جدیدتر تعمیر و مرمت شده است.

 

عمارت اکبریه

 

 

نمای داخلی عمارت

 

عمارت اکبریه، یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است. این بنا در دوره قاجاریه و توسط شوکت الملک در دو اشکوبه ساخته شده‌است. ریخت معماری آن ترکی با الهامی از معماری روسی است که تلفیق آن با معماری اسلامی، سبک معماری نوینی را نشان می‌دهد. این بنا شامل تالار آیینه، گنبد کلاه فرنگی ، تزئینات مقرنس لانه زنبوری و رسمی بندی که صرفاً برای پذیرایی از نمایندگان سیاسی داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. این عمارت در خیابان معلم بیرجند واقع است.

 

آرامگاه ابن حسام خوسفی

 

 

یکی از قدیمی ترین شهرهای خراسان جنوبی که به دیار گلهای نرگس معروف است ،شهر خوسف میباشد شهرخوسف دارای بافت تاریخی وزیبا میباشدیکی از آثار ارزشمند این خطه سنگ نگاره کال جنگال میباشد از آثار دیگر میتوان به مسجد جامع خوسف اشاره کرد که مربوط به دوران اولیه اسلام است دیگر آثار تاریخی مقبره ابن حسام خوسفی شاعر معروف دوره صفوی،خانه تاجور،خانه مالکی ،و روستای تاریخی وکویری خور که در حاشیه کویر لوت قراردارد ودارای چشم انداز های زیبا میباشد. وآبگرم لوت هم در این منطقه واقع شده است.

 

آرامگاه حکیم نزاری

 

آرامگاه سعد الدین نزاری قهستانی، نامور به حکیم نزاری، سراینده سده هفتم هجری، یکی از نقاط دیدنی و تاریخی شهر بیرجند است که در بافت قدیمی شهر جای دارد.

 

 

حسینیه بهرمان

 

بنای حسینیه بهرمان به‌وسیله شخصی به نام بهرمان که نام حسینیه نیز از وی است در دوره قاجاریه احداث شده است. به‌طوری که می گویند یکی از حسینیه های معروف بیرجند همین مکان بوده که مورد احترام خاص و عام قرار داشته و در آن مراسم روضه خوانی و مرثیه خوانی و مواردی مشابه اجرا می شده و کسانی که نذر و نیاز داشته اند به این حسینیه اهدا می کردند.ورودی طراحی شده برای این حسینیه یك‌سردر ورودی است که در حال حاضر درب قدیمی آن نیز که دارای کولون و کوبه است. سقف این سردر به صورت کلیلی آذری دو گلویی ساخته شده است که اطراف آن به وسیله نقوش آجری زیگزاگ و مضاعف تزیین شده است.بعد از درگاه هشتی قرار دارد که کف آن نیم متر یا بیش تر پایین تر از کف معبر عمومی است. هشتی این حسینیه تشکیل شده از پنج طاق نمای سکودار که در اطراف اضلاع ساخته شده و بر فراز این مکان سقف گنبدی زیبایی قرار گرفته است که این گنبد به وسیله رسمی بندی از مرکز به اطراف آذین بندی شده است. سقف طاق نماهای سکودار نیز به صورت قوس سه بخشی تند طراحی شده در گوشه ای از هشتی رشته پلکانی تعبیه شده که فضای ارتباطی به پشت بام حسینیه است. از هشتی فقط یک راه ارتباطی به صحن وجود دارد که آن هم از طریق اتصال به یک دالان پیچدار صورت می گیرد که سقف این دالان بصورت هلالی است. صحن حسینیه که فضایی محدود و کوچک ساخته شده عبارت است از چند طاق‌نمای سکودار که سقف آن ها به صورا کلیل آذری دو گلویی ساخته کار شده و طاق نماهایی که به صورت کشیده و کم عرض با سقفی به صورت قوس شاخ بزی تزیین شده است که بخش فوقانی طاق‌نماهای مذکور به وسیله مقرنس کاری آذین شده است.طاق‌نماهای سکودار نیز به صورت قرینه در مجاورت هم قرار گرفته‌اند. هم‌چنین حسینیه دارای اطاق های متعددی است که هر کدام ویپگی های خاص خود را به جهت استفاده ای که از آن می شده دارند. اطاقی که در صحن باختری صحن قرار گرفته بسیار ساده با چند طاقچه و مساحت کم با سقف لوله ای یک گلویی ساخته شده است. آشپزخانه حسینیه نیز در کنج غربی آن قرار دارد که اجاق و سکوهای مختلفی در آن تعبیه شده است.

 

خانه پردلی

 

خانه پردلی به عنوان یکی از منازل زیبا و قدیمی بیرجند یادگاری است از معماری دوران قاجاریه که فضای کالبدی و ساختار آن مشخص کننده نوعی فرهنگ معماری بیگانی است عنصری از معماری که در آن به کار رفته یعنی پیش ایوان سرتاسری و ستون های روی آن برگرفته از معماری آذری است که مبدا آن کشور روسیه بوده است و اصول معماری به‌کار رفته در این بنا نشانگر تلفیق معماری ایرانی و معماری بیگانه است. منازب قدیمی با مشخصات منزل پردلی بیانگر آداب و رسوم اجتماعی افراد و نشانگر ذوق و سلیقه معماران قاجاریه است‌که با استفاده از معماری اسلامی ساختار جدیدی را به وجود آورده اند که بارزترین نمونه آن پیش ایوان و ستون ها باربر است که فقط جنبه زیبایی داشته و علاوه بر این عنصر معماری به کار رفته در بنا و تزیینات آن نیز قابل وصف است چرا که نمونه آن در شهرستان بیرجند کم‌تر دیده شده است.

 

سنگ نگاره‌های لاخ مزار کوچ

 

مجموعه نگاره های لاخ مزار در روستای کوچ بیرجند جزو معتبرترین اسناد تاریخی مربوط به خراسان جنوبی به شمار می آیند. این نگاره ها که بر سطح صخره ای به رنگ سبز مایل به سیاه و به ابعاد پنج در پنج متر ایجاد شده اند، مجموعه نگاره های لاخ مزار به 307 مورد می رسد که شامل نقوش انسان، حیوان، گیاه، علامت و نشانه، کتیبه های پهلوی، اشکانی، ساسانی، کتیبه های عربی و کتیبه های فارسی هستند.

 

 

سنگ نگاره کال جنگال

کال جنگال نام یکی از دره های عمیق کوه ریچ است و در نزدیکی روستای زمان آباد از توابع بخش مرکزی قرار دارد در قلل نسبتا مرتفع کوهای این دره و بر روی سنگ های صیقلی، پیکره ها و نوشته هایی به خط پهلوی اشکانی نقش بسته که نشانی از زندگی با عظمت پیشینیان این خطه است در میان این کتیبه ها تصویر جدال مرد پارتی با شیر دیده می شود در این تصویر مرد جنگجو دست راست را به کمر زده و با دست چپ با شیر مبارزه می کند.

 

 

غار چنشت اسرار آمیز ترین پدیده تاریخی خراسان جنوبی

 

شاید اسرار آمیزترین پدیده تاریخى بیرجند غار چنشت در روستاى چنشت در 60 کیلومترى جنوب شرقى بیرجند باشد غار چنشت براساس متون تاریخى، 614 سال پیش به‏ وسیله سید محمد مشعشع کشف شده است. سید محمد براساس اسنادى که در دست داشته از عربستان به قهستان مى‏ آید و پس از کشف غار مذکور، نسبت به انتقال اجساد سید حامد علوى و دو فرزندش و به خاک سپردن آنها در درون یک بقعه که به این منظور مى‏سازد، اقدام مى ‏کند.

غار چنشت، بیش از 59 متر طول دارد و احتمال دارد که هزاران سال پیش در اثر زلزله، دو سمت کوه سر به هم نهاده و فضای متفاوتی ایجاد کرده است. این فضاها گاه عریض و با ارتفاع زیاد و گاه بسیار تنگ با ارتفاع کم هستند و عبور از آن‌ها به سختی انجام می ‌گیرد.

در این غار استخوان اجساد مردگان (در وضعیت‌های مختلف) و نیز آثار و نشانه ‌های متعددی از زندگ ی گذشتگان مانند سفال، چوب، پارچه، چرخ نخ‌ ریسی و دیوارهای گچی مشاهده شده است. ظاهراً از این غار به عنوان پناهگاهی در طی اعصار استفاده می‌ شده است و یا اینکه ممکن است زلزله، خانه‌ های مسکونی را همراه با ساکنان آن منهدم ساخته باشد.

غار چنشت در مجاورت بقعه امام‌زاده سید حامد علوی واقع شده است طبیعت بکر و سرسبز اطراف غار، نزدیکی آن به زیارتگاه و جذابیت تاریخی غار، موجب بازدید گردشگران بسیاری در ایام مختلف سال شده است مردم محلی در مورد این غار عقاید مذهبی ویژه‌ای دارند.

 

 

گردشگری.pdf (565.04 kb)

پوستر
تماس با ما
تلفن ثابت

05632254041-6

نمابر

05632254050

ایمیل

ncaras@birjand.ac.ir

ncaras2015@gmail.com

آدرس

استان خراسان جنوبی- بیرجند- پردیس امیرآباد- دانشکده کشاورزی- گروه علوم دامی

سامانه مدیریت همایش های دانشگاه بیرجند